Les rituels d’artistes font référence aux pratiques, habitudes ou routines que les artistes mettent en place pour stimuler leur créativité, les aider à se concentrer, à se préparer mentalement ou émotionnellement avant de travailler, ou même pour les aider à se connecter avec leur muse. Mais aussi garder une trace du temps qui passe, interroger ses propres habitudes ou celles des autres. Les motivations sont multiples.
En effet, des rituels qui peuvent varier énormément d’un artiste à l’autre en incluant par exemple des activités comme la méditation, l’exercice physique, l’écoute de musique, la lecture, la visualisation créative, la consommation de café ou de thé, la tenue d’un journal, ou même des rituels plus ésotériques comme l’utilisation de cristaux ou de rituels de purification.
Pour certains d’entre eux, ces rituels sont cruciaux pour établir une routine de travail productive et pour cultiver un état d’esprit propice à la création. Ils peuvent également servir à créer une sorte de rituel de passage entre le quotidien et le processus créatif, marquant symboliquement le début d’une session de travail artistique, comme par exemple dans le cas d’Yves Gobart, où le rituel est défini avant tout par une mise en abîme : chaque matin, il commence sa journée de travail par une peinture… d’un de ses tubes de peinture !
Encore & encore débute par « Just My Luck », une installation de Katherine Longly et Cécile Hupin assemblant des centaines de billets de loto grattés par des inconnus.
Par la photographie ensuite, Katherine Longly et ses selfies quotidiens, pris tous les jours à 14h depuis une dizaine d’années, nous font rentrer dans son intimité. Un travail qui se rapproche des clichés de Barbara Iweins, qui a photographié plus de 12 000 objets présents chez elle (vus à Hangar récemment) ou encore dans les images de Laurent Quillet, qui enregistre en vidéo depuis presque dix ans, les instants où elle quitte ses proches.
Sahar Saâdaoui, quant à elle nous emmène dans le champ illimité des possibles : une accumulation de codes et d’écriture répétitive jouissive lui permet de questionner le réel dans ses travaux. Les autoportraits de Roman Opalka, pris sur plus de 35 ans, montrent que l’écoulement du temps n’empêche pas la constance du protocole, alors que Côme Lequin garde de son côté une trace de ses cheminements dans l’espace par, notamment, l’impression des traces de ses semelles en métal griffées par les chemins parcourus.
D’autres comme Marie Van Elder propose, à travers ses souches anciennes couchées sur de petits papiers une réflexion sur l’environnement et le changement climatique. Une manière d’attirer l’attention sur notre fragilité et celle de la planète. Vincent Solheid quant à lui a peint tous les jours pendant un an, suite au décès de son frère le même tableau d’après un vieux film de famille en noir et blanc. Ils expriment par la peinture quotidienne d’un même motif toutes les nuances de leurs émotions.
Une pratique de la répétition qui leur permet d’exprimer leur état d’esprit quotidien. Peut-être aussi une manière d’exorciser leur douleur ?
A la croisée de l’intime et du conceptuel, Juan d’Oultremont collectionne les apparitions de mots ou les objets, tandis que Claude Viallat, à travers la répétition d’un même motif, s’éloigne de la question du sujet pour questionner le processus.
Un bijou d’exposition au propos pertinent, servie par des artistes passionnants.
Et sans doute le prétexte idéal pour questionner nous questionner sur nos habitudes à nous…
Texte & Photos Virginie de Borchgrave
Jusqu’au 5 mai 2024
Maison des Arts
147, Chaussée de Haecht
B- 1030 Schaerbeek
(vertaald met hulp van ChatGPT)
“Keer op Keer. Rituelen van kunstenaars” ***
Kunstenaarsrituelen verwijzen naar de praktijken, gewoonten of routines die kunstenaars instellen om hun creativiteit te stimuleren, hen te helpen zich te concentreren, zich mentaal of emotioneel voor te bereiden voordat ze aan het werk gaan, of zelfs om contact te maken met hun muze. Maar ook om de tijd bij te houden, hun eigen gewoonten of die van anderen te bevragen. De motivaties zijn talrijk.
Inderdaad, rituelen kunnen sterk verschillen van de ene kunstenaar tot de andere, waaronder bijvoorbeeld activiteiten zoals meditatie, lichaamsbeweging, naar muziek luisteren, lezen, creatieve visualisatie, koffie of thee drinken, een dagboek bijhouden, of zelfs meer esoterische rituelen zoals het gebruik van kristallen of zuiveringsrituelen.
Voor sommigen zijn deze rituelen cruciaal om een productieve werkroutine vast te stellen en een gemoedstoestand te cultiveren die bevorderlijk is voor creatie. Ze kunnen ook dienen als een soort overgangsritueel tussen het alledaagse en het creatieve proces, symbolisch het begin markerend van een artistieke werksessie, zoals bijvoorbeeld in het geval van Yves Gobart, waar het ritueel voornamelijk wordt gedefinieerd door een mise en abîme: elke ochtend begint hij zijn werkdag met een schilderij… van een van zijn verftubes!
“Nogmaals & nogmaals” begint met “Just My Luck”, een installatie van Katherine Longly en Cécile Hupin waarin honderden loterijbiljetten verzameld zijn die zijn gekrast door onbekenden.
Vervolgens, door middel van fotografie, brengt Katherine Longly ons in haar intimiteit met haar dagelijkse selfies, die al tien jaar lang elke dag om 14.00 uur worden genomen. Een werk dat lijkt op de foto’s van Barbara Iweins, die meer dan 12.000 objecten in haar huis heeft gefotografeerd (recentelijk gezien in Hangar) of in de beelden van Laurent Quillet, die al bijna tien jaar lang op video vastlegt wanneer ze afscheid neemt van haar dierbaren.
Sahar Saâdaoui neemt ons mee naar het onbeperkte veld van mogelijkheden: een opeenhoping van codes en repetitief schrijven stelt haar in staat om de realiteit in haar werk te bevragen. De zelfportretten van Roman Opalka, genomen over een periode van meer dan 35 jaar, laten zien dat het verstrijken van de tijd de consistentie van het protocol niet belemmert, terwijl Côme Lequin aan de andere kant een spoor achterlaat van zijn bewegingen in de ruimte door onder andere de afdrukken van zijn metalen zolen te graveren met de paden die hij heeft afgelegd.
Anderen, zoals Marie Van Elder, bieden door hun oude boomstammen op kleine papiertjes neer te leggen, een reflectie op het milieu en de klimaatverandering. Een manier om de aandacht te vestigen op onze kwetsbaarheid en die van de planeet. Vincent Solheid heeft daarentegen een jaar lang elke dag geschilderd, nadat zijn broer was overleden, hetzelfde schilderij naar aanleiding van een oude zwart-wit familiefilm. Ze drukken door het dagelijks schilderen van hetzelfde motief alle nuances van hun emoties uit. Een praktijk van herhaling die hen in staat stelt hun dagelijkse gemoedstoestand uit te drukken. Misschien ook een manier om hun pijn te bezweren?
Op het snijvlak van het intieme en het conceptuele verzamelt Juan d’Oultremont de verschijningen van woorden of objecten, terwijl Claude Viallat, door de herhaling van eenzelfde motief, zich verwijdert van de vraag naar het onderwerp om het proces te bevragen.
Een juweel van een tentoonstelling met een relevante boodschap, gepresenteerd door boeiende kunstenaars.
En ongetwijfeld de ideale aanleiding om ook onze eigen gewoonten te bevragen…
Tekst & Foto’s Virginie de Borchgrave
Tot 5 mei 2024
Maison des Arts 147, Chaussée de Haecht B- 1030 Schaerbeek www.maisondesarts.be
