Met deze tentoonstelling heeft de nieuwe artistieke directeur Nav Haq in feite een theoretisch en ambigue  pleidooi neergezet. Als ik buiten kwam slaakte ik een zucht van opluchting. De omschrijving van het project is op zich reeds een eerste hoofdbreker. “De tentoonstelling MONOCULTURE – Een recent verhaal gaat uit van het idee dat elk begrip van ‘multicultuur’, een analyse van ‘monocultuur’ impliceert. Het maatschappelijk concept van monocultuur kan worden gedefinieerd als de homogene uitdrukking van de cultuur van één enkele sociale of etnische groep. Het project wil het begrip monocultuur met een open blik benaderen. Veeleer dan een antithese te poneren wil het streven naar een analyse van wat monocultuur is, en dit onderwerp niet alleen vanuit een historisch, sociaal, cultureel en ideologisch perspectief benaderen, maar ook vanuit een filosofisch, linguïstisch en zelfs agrarisch oogpunt. MONOCULTURE wil een tentatief beeld geven van de verschillende manifestaties van monocultuur, en de manier waarop deze in kunst en propaganda worden weerspiegeld, met als doel tot enkele conclusies te komen die relevant kunnen zijn voor de maatschappij en de cultuur in het algemeen.”

Er zijn weinig echte kunstwerken te zien, eerder een resem documenten met daarbij telkens een volgedrukte A5. Er zijn er wel een honderdtal, in het kleinste lettertype, op 1m30 hoogte  waarvoor je diep moet bukken om ze te kunnen lezen en totaal onleesbaar voor mensen met een bril. Ook na het lezen van alle uitleg weet je nog niet het waartoe een waaraan. Als mijn perceptie correct is dan zijn Entartete Kunst , fascisme, Négritude van Leopold Senghor, de Vlaamse beweging, het modernisme, reaganisme, mobutisme, kolonialisme, de kerken… allemaal min of meer op dezelfde lijn en in dezelfde zak.

Als ik het ook goed begrepen heb zijn er enkele positieve tegenvoorbeelden: het concept van dubbelzinnigheid van Simone de Beauvoir, de intuïtieve kunst van Beuys en Art Brut. Zeldzame kunstwerken zoals die van Sven Augustijnen, Beuys, Warhol, Durham, Deleu, Marshall kunnen het retorisch gedoe echt niet redden. 

Voor cultuurmasochisten.

Gelukkig zijn er enkele noemenswaardige nevententoonstellingen: Basim Magdy, Rein & Roth, Mail Art, en tekeningen van Nicole van Goethem.

M KHA schrijft:

Deelnemende kunstenaars zijn onder meer: Hannah Höch, Lovis Corinth, Karl Hofer, George Grosz, Carol Rama, Werner Peiner, Belgian Institute for World Affairs, Joseph Beuys, Felix Gonzalez-Torres, Åsa Sonjasdotter, Andy Warhol, Nicole, Hüseyin Bahri Alptekin, Haseeb Ahmed, Sven Augustijnen, Candida Höfer, Papa Ibra Tall, Maryam Najd, David Blandy, Oxana Shachko, Matti Braun, Jos de Gruyter & Harald Thys, Luc Deleu, Jimmie Durham, Catherine Opie, Charlotte Posenenske, Public Movement, Philip Guston, Mladen Stilinović, N. S. Harsha, Lynette Yiadom-Boakye, Rasheed Araeen, Ibrahim Mahama, Kerry James Marshall, Vincent Meessen, Renzo Martens/CATPC, Danny Matthys, Jonas Staal, Sille Storihle, Makhmut Usmanovich Usmanov, Nicoline van Harskamp, Dimitri Venkov, evenals artefacten uit verschillende culturele archieven zoals de Arthur Langerman Archieven voor onderzoek naar antisemitische iconografie (ALAVA) en uit Vlaamse archieven als het AMSAB-Instituut voor Sociale Geschiedenis; Liberas, Centrum voor de geschiedenis van het vrije denken en handelen; KADOC, Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving en uit het ADVN/Archief voor nationale bewegingen, Documentatie- en Onderzoekscentrum voor het Vlaams nationalisme.

De tentoonstelling MONOCULTURE – Een recent verhaal gaat uit van het idee dat elk begrip van ‘multicultuur’, een analyse van ‘monocultuur’ impliceert. Het maatschappelijk concept van monocultuur kan worden gedefinieerd als de homogene uitdrukking van de cultuur van één enkele sociale of etnische groep. Het project wil het begrip monocultuur met een open blik benaderen. Veeleer dan een antithese te poneren wil het streven naar een analyse van wat monocultuur is, en dit onderwerp niet alleen vanuit een historisch, sociaal, cultureel en ideologisch perspectief benaderen, maar ook vanuit een filosofisch, linguïstisch en zelfs agrarisch oogpunt. MONOCULTURE wil een tentatief beeld geven van de verschillende manifestaties van monocultuur, en de manier waarop deze in kunst en propaganda worden weerspiegeld, met als doel tot enkele conclusies te komen die relevant kunnen zijn voor de maatschappij en de cultuur in het algemeen.

In het project komen een aantal kernvragen centraal te staan, waaronder: Wat bedoelen we met monocultuur? Wat motiveert identitaire of nationalistische monocultuurbewegingen die hun samenleving niet pluralistisch kunnen of willen beschouwen, niet alleen in de context van Europa maar ook wereldwijd? Kunnen we positieve of zelfs emancipatorische ambities van de monocultuur situeren? Kan een cultureel homogene maatschappij ook inclusief en transformeerbaar zijn? Wat bevindt er zich in de marge van de monocultuur, en wat wordt er niet getolereerd? Wat kan de positie van kunst zijn binnen de context van de monoculturele ideologie? Of hoe zou kunst er onder de monoculturele ideologie uit kunnen zien wanneer ze tot haar logische eindpunt wordt gevoerd? Het project onderzoekt het relevante verleden tot op de dag van vandaag en richt zich in het bijzonder op deze uitdagende vragen – los van de heersende tendensen en vooringenomenheden van het liberale ‘groepsdenken’ ­– om noties over cultuur anders te beschouwen dan via de gangbare perspectieven, zoals identiteitspolitiek of postmodern relativisme.

MONOCULTURE wil verkennende configuraties rond kunst, ideeën en propaganda formuleren. Naast verschillende bestaande voorbeelden van door natiestaten gesanctioneerde officiële cultuur, was een van de meest opvallende historische voorbeelden van ideologische monocultuur binnen het culturele domein de beruchte Entartete Kunst-tentoonstelling die in nazi-Duitsland werd gehouden. Het nazisme stelde de modernistische avant-garde als een aberratie voor en zocht in plaats daarvan naar een resoluut etnocentrische opvatting van de cultuur, geïnspireerd op een Grieks-Romeinse beeldtaal. Toch kunnen monoculturele opvattingen over cultuur ook ontstaan uit emancipatorische overwegingen. Sommigen beweren dat een postkoloniale beweging zoals Négritude in Senegal bijvoorbeeld vormen van culturele homogeniteit heeft geïmplementeerd. Dit is een van de vele voorbeeldstudies van waaruit verschillende trajecten en snijpunten rond monocultuur worden verkend, vooral wat hun uitdrukking in kunst en ideologie, vanaf het begin van de 20e eeuw tot nu, betreft.

Practisch: gezien de continue wijzigingen , raadpleeg de website

Avec cette exposition, le  nouveau directeur artistique, Nav Haq,  fait un plaidoyer théorique et ambigu. Quand je suis sorti, j’ai poussé un soupir de soulagement. La description du projet est en soi un premier casse-tête. « L’exposition MONOCULTURE – Une histoire récente part du principe que toute acception du concept de « multiculture » nécessiterait une recherche sur celui de « monoculture ». L’acception sociale de la « monoculture » peut être définie comme l’expression homogène de la culture d’un groupe social ou ethnique spécifique. Le projet vise à aborder la notion de monoculture avec un esprit ouvert et aura donc pour objectif d’effectuer une analyse plutôt que de développer une antithèse de la monoculture, et ce, à partir de perspectives non seulement historique, sociale, culturelle et idéologique, mais également philosophique, linguistique et agricole. MONOCULTURE proposera une cartographie expérimentale permettant une analyse comparative de différentes manifestations de monoculture, ainsi que leur reflet sur l’art et la propagande, en vue de tirer des conclusions susceptibles d’être pertinentes pour la société et la culture au sens large. »

Il y a peu de véritables œuvres d’art à voir, plutôt un tas de documents, chacun avec un A5 entièrement imprimé. Il y en a une centaine, dans la plus petite police d’impression, à une hauteur de 1m30, pour lesquelles il faut donc se baisser pour pouvoir les lire et qui sont totalement illisibles pour les personnes portant des lunettes. Même après avoir lu toutes les explications, on ne sait pas où le curateur veut en venir. Si ma perception est correcte, alors Entartete Kunst, le fascisme, la Négritude de Léopold Senghor, le mouvement flamand, le modernisme, le reaganisme, le mobutisme, le colonialisme, les églises… sont tous plus ou moins sur la même ligne et dans le même sac.

Si j’ai bien compris, il existe des contre-exemples positifs : le concept d’ambiguïté de Simone de Beauvoir, l’art intuitif de Beuys et l’Art Brut. Les rares œuvres d’art comme celles de Sven Augustijnen, Beuys, Warhol, Durham, Deleu, Marshall ne sauvent vraiment pas cette exposition rhétorique.

Pour masochistes culturels.

Heureusement, il y a quelques expositions parallèles intéressantes : Basim Magdy, Rein & Roth, Mail Art, et dessins de Nicole van Goethem.

M KHA écrit:

Artistes participants : Hannah Höch, Lovis Corinth, Karl Hofer, George Grosz, Carol Rama, Werner Peiner, Belgian Institute for World Affairs, Joseph Beuys, Felix Gonzalez-Torres, Åsa Sonjasdotter, Andy Warhol, Nicole, Hüseyin Bahri Alptekin, Haseeb Ahmed, Sven Augustijnen, Candida Höfer, Papa Ibra Tall, Maryam Najd, David Blandy, Oxana Shachko, Matti Braun, Jos de Gruyter & Harald Thys, Luc Deleu, Jimmie Durham, Catherine Opie, Charlotte Posenenske, Public Movement, Philip Guston, Mladen Stilinović, N. S. Harsha, Lynette Yiadom-Boakye, Rasheed Araeen, Ibrahim Mahama, Kerry James Marshall, Vincent Meessen, Renzo Martens/CATPC, Danny Matthys, Jonas Staal, Sille Storihle, Makhmut Usmanovich Usmanov, Nicoline van Harskamp, Dimitri Venkov, et des artefacts de plusieurs archives culturelles: the Arthur Langerman Archives for Research into Visual Anti-Semitism (ALAVA), and the cultural archives of Flanders: AMSAB – Institute for Social History; the Liberal Archive; KADOC Documentation and Research Centre on Religion, Culture and Society; and ADVN – Archive and Research Centre for Flemish Nationalism.  

L’exposition MONOCULTURE – Une histoire récente part du principe que toute acception du concept de « multiculture » nécessiterait une recherche sur celui de « monoculture ». L’acception sociale de la « monoculture » peut être définie comme l’expression homogène de la culture d’un groupe social ou ethnique spécifique. Le projet vise à aborder la notion de monoculture avec un esprit ouvert et aura donc pour objectif d’effectuer une analyse plutôt que de développer une antithèse de la monoculture, et ce, à partir de perspectives non seulement historique, sociale, culturelle et idéologique, mais également philosophique, linguistique et agricole. MONOCULTURE proposera une cartographie expérimentale permettant une analyse comparative de différentes manifestations de monoculture, ainsi que leur reflet sur l’art et la propagande, en vue de tirer des conclusions susceptibles d’être pertinentes pour la société et la culture au sens large.

Le projet soulèvera quelques questions essentielles, incluant : Qu’entendons-nous par monoculture ? Quelle est l’impulsion des mouvements « identitaires » ou des défenseurs d’une monoculture nationaliste qui n’envisagent pas ou ne souhaitent pas de société pluraliste, et ce, non seulement dans le contexte européen, mais global ? Pouvons-nous repérer des aspirations positives, voire émancipatrices, dans la monoculture ? Que trouve-t-on en marge de la monoculture et que ne tolère-t-elle pas ? Quelle pourrait être la position des arts dans un contexte d’idéologie monoculturelle ? Inversement, à quoi ressembleraient les arts sous une idéologie monoculturelle portée à ses conclusions logiques ? En observant la partie récente et pertinente jusqu’à ce jour, le projet tentera d’aborder ces questions complexes, au-delà des tendances et des préjugés de la « pensée de groupe » libérale, comme une façon de considérer des notions culturelles de manière différente que des conceptions établies telles que la politique identitaire ou le relativisme post-moderne.

MONOCULTURE formulera des constellations exploratoires d’arts, d’idées et de propagandes. Parmi divers exemples de culture officielle mise en place par des États-nations, l’une des manifestations historiques les plus frappantes de monoculture idéologique dans le domaine culturel demeure l’exposition tristement célèbre Entartete Kunst organisée dans l’Allemagne nazie en 1937. Au lieu de l’avant-garde moderniste, réprimée et considérée comme une aberration, le nazisme a cherché une conception de la culture ethnocentrique, résolument univoque, sans ambiguïté, inspirée par une civilisation gréco-romaine. Pourtant, des conceptions monoculturelles peuvent aussi se former à travers des impératifs émancipateurs. D’aucuns soutiennent qu’un mouvement postcolonial comme celui de la négritude au Sénégal, par exemple, peut également être considéré comme une sorte de homogénéité culturelle. Ce sera l’une des nombreuses études de cas permettant d’explorer les différentes trajectoires et intersections de la monoculture, en particulier leur articulation dans l’art et l’idéologie, du début du XXe siècle à nos jours.

Infos pratiques : vu que tout change continuellement: voir le site